AmsterdamCentraal.nl

Herkraak en opnieuw ontruiming
Toen leek het even of opnieuw een groep ME'ers het pand zou binnendringen. Dit keer hadden ze echter geen witte maar zwarte helmen op en in de hele straat was geen ME-busje te zien. Was het dan misschien een ludieke naspeelactie van het Kattenbak Collectief, dat lange tijd in het pand gevestigd was? Of van krakers, die opnieuw aandacht wilden vestigen op de ontstane leegstand?

Dat was niet het geval. Nadat enkelen van de behelmde groep met behulp van een ladder het pand via het dak had betreden en de rest van de groep met veel lawaai via de voordeur naar binnen gedrongen was, werden twee mannen hardhandig het pand uit gezet. Volgens de krakers, want die gingen onder de helmen schuil, waren dat beveiligingsmensen. Zij zouden met geweld geprobeerd hebben de herkraak, want dat bleek te zijn wat ik zag, tegen te houden. Volgens bureau Antikraak BV ging het gewoon om nieuwe bewoners, die op verzoek van de eigenaar als antikraakwacht in het pand geplaatst waren. Wat hun functie ook was, van een vriendelijk verzoek vrijwillig het pand te verlaten, leek in ieder geval geen sprake.

De in politieauto's en op mountainbikes toegestroomde politie trok zich vrij snel terug, maar keerde later die nacht op last van burgemeester Cohen terug met de ME om opnieuw tot ontruiming over te gaan. Dit keer verliep dat minder rustig. De politie werd zelfs door krakers beschoten met metalen moeren. Toen een woordvoerder van de krakers werd gevraagd om een toelichting op dat geweld, wist hij niets anders uit te brengen dan: "Ja, zoals ik al zei, de politie staat aan de kant van de rijken, mensen die panden leeg kunnen laten staan, zodat ze nog rijker kunnen worden, dat probeert de Amsterdamse kraakbeweging tegen te gaan".

Gemiste kans
Leek het er tijdens de demonstratie nog op dat de krakers met argumenten de publieke en politieke opinie achter zich wilden scharen, na het op zijn minst dubieuze gedrag tijdens de herkraak en de tweede ontruiming blijft opeens weer het beeld hangen van een groep die strijdt tegen de gevestigde orde en het grootkapitaal. Een gemiste kans, want Spuistraat 227 en de omliggende panden hebben een lange geschiedenis van plannen maken en afblazen achter de rug. Juist nu de kraakbeweging op weinig sympathie kan rekenen, had men deze ontruiming kunnen aangrijpen om duidelijk te maken dat krakers heus niet alleen maar nieuwe kantoorpanden bezetten, maar ook nog altijd oude verwaarloosde panden, die schreeuwen om een nieuwe bestemming.

1974-2008 - 34 jaar onzekere toekomst

Spuistraat 227 maakt deel uit van het zogeheten cluster Tabak I, genoemd naar huisjesmelker Hendrik Tabak, die de panden tot zijn dood in 1974 bezat. Zijn erfgenamen verkochten al zijn bezittingen, waaronder de Tabak-panden in de Spuistraat en de Wijdesteeg, die vervolgens tien jaar leeg stonden. In 1983 worden de panden gekraakt en deels opgeknapt door de krakers, die zes jaar later samen met weer een nieuwe eigenaar plannen maken om een aantal HAT-eenheden in het cluster te vestigen. De daartoe voorgenomen verkoop aan de gemeente gaat echter op het laatst niet door; de Zweedse eigenaar Lamarq trekt zich terug en de panden komen weer in handen van de Amsterdamse vastgoedsector.

De bewoners proberen de plannen op te pakken in overleg met de nieuwe eigenaar GW Bakker, die de panden voor twee miljoen gulden gekocht heeft. Hij ziet er echter halverwege de jaren negentig meer in er luxe koopappartementen van te maken. Onder druk van de gemeente voegt hij daar zeven sociale woningen aan toe en zo krijgt hij in 2001 een bouwvergunning voor zijn plan. Bewoners worden alvast elders gehuisvest en vervangen door antikraakwachten. Dan verslechtert de verhouding tussen Bakker en de gemeente en in 2002 doet Bakker - naar verluidt onder druk van de gemeente - voor drie miljoen euro het blok over aan Erik de Vliegers Imca bv.

Dat lijkt goed nieuws voor de bewoners en omwonenden. De Vlieger is er wel voor in iets leuks met de panden te doen en biedt de ruimte aan aan voormalige bewoners van het Paard van Amstel, waaronder het Kattenbak Collectief. Zijn zaken lopen echter anders dan gepland (zie Netwerk 17 juli 2006)en er worden nooit nieuwe plannen opgezet. In 2005 neemt Mayveld BV zijn bedrijf over en begint de zoektocht naar een nieuwe bestemming voor cluster Tabak opnieuw.

Dan maar een hotel?
Het plan waarvoor in 2001 de bouwvergunning is afgegeven is niet rendabel volgens Maeyveld BV, die meer ziet in een vestiging van een hotel. Dat is lastig, want het bestemmingsplan sluit vestiging van een hotel op deze plek uit. Stadsdeel Centrum vindt echter dat er na al die jaren toch eens íets met de panden moet gebeuren en verleent in februari 2006 medewerking aan plannen voor een hotel, zeven sociale woningen, parkeerplaatsen, horeca en winkels. Wel wordt een voorbehoud gemaakt: "Gezien het hotelbeleid van het stadsdeel is hotelontwikkeling op deze locatie slechts mogelijk als sprake is van een kwaliteitsimpuls voor deze locatie. Dit zal moeten blijken uit de nog in te dienen bouwaanvraag of beginselaanvraag." Dat Maeyveld zeven maanden eerder het hotel voor 10,5 miljoen euro heeft doorverkocht aan M. van Bruggen en M. Berendsen, weet het stadsdeel dan nog niet.

In het koopcontract staat niets over een nieuwe bestemming van de panden, maar is wel sprake van "turn-key oplevering tot genoegen koper, doch uiterlijk 1 oktober 2007". Bij een turnkey-project laat een opdrachtgever plannen uitvoeren door een opdrachtnemer en pas wanneer alleen nog de sleutel in het slot gestoken hoeft te worden (de turnkey), wordt het project overgenomen. Het lijkt er dus op dat de kopers voor die 10,5 miljoen euro meer verwachten te ontvangen dan slechts de verkrotte panden uit 2005.

Zo duikt dan ook in de plannen die hierna worden voorgelegd aan de Commissie voor Welstand en Monumenten, nog steeds de naam Maeyveldt op. November 2006 wijst de Commissie de eerste plannen af, na diverse wijzigingen vindt in mei 2007 de tot dusver laatste afwijzing plaats. Een maand later wordt Maeyveldt overgenomen door het Rotterdamse Fortress. 1 oktober 2007, de overdrachtdatum uit het contract met de heren Bruggen en Berendsen, verstrijkt, maar hoewel het inmiddels maart 2008 is, staat Fortress in het kadaster nog altijd als eigenaar van de panden geregistreerd.

Opmerkelijk tegenplan
Intussen maakt niet alleen de Commissie voor Welstand en Monumenten bezwaar tegen de hotelplannen, ook de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad maakt zich zorgen over de monumenten die tot de om te bouwen panden horen. Bovendien hebben bewoners en omwonenden weinig op met de nieuwe bestemming. Er wordt een tegenplan ontwikkeld. In aansluiting op de manier waarop de panden op dat moment gebruikt worden - er vinden veel creatieve activiteiten plaats - wordt voorgesteld cluster Tabak om te bouwen tot een Art Mall, gecombineerd met woon- en werkruimtes, vergelijkbaar met Spitalfields Market in Londen. Het plan krijgt heel toepasselijk de naam Langgewagt, naar de tekst die op een gevelsteen in de Wijdesteeg staat.

Langgewagt heeft één nadeel, het is een plan voor kleinschalige bedrijvigheid en woon- en werkruimtes voor niet bepaald de meest draagkrachtigen in de stad. Zo'n plan levert allicht minder op dan een hotel en moet toch door iemand gefinancierd worden. Toch lijkt dat geen onoverkomelijke barrière te zijn. De bedenkers weten de deelraadsleden Luud Schimmelpennink van de PvdA en Dingeman Coumou van GroenLinks enthousiast te maken, die het plan voorleggen aan de stadsdeelraad. Er vindt overleg plaats met Maeyveldt, met woningbedrijf Het Oosten en met projectontwikkelaar De Principaal, die beiden mogelijk als nieuwe eigenaar de plannen zouden kunnen uitvoeren. Het stadsdeelbestuur staat positief tegenover de plannen en beveelt in een preadvies de deelraad aan deze te steunen. Op 4 oktober 2007 stemt deze in met het preadvies en in de Monitor Hotelkamers Binnenstad van diezelfde maand wordt direct gemeld dat de hotelplannen op losse schroeven staan omdat niet-hotelinitiatieven inmiddels een breder draagvlak hebben.

Op het moment dat de ontruiming op 19 februari plaatsvindt, is nergens iets bekend gemaakt over de voortgang van het plan Langgewagt. De ontruiming vindt dus niet ten behoeve van die plannen plaats. Wat is dan wel aanleiding tot de eerste ontruiming? De gemeente ontruimt immers niet wanneer leegstand dreigt? Volgens de een is het de oude bouwvergunning uit 2001 die nog steeds geldig is, volgens de ander zijn het de hotelplannen van Fortress, die nu toch uitgevoerd zouden worden. Maar, het eerste was financieel niet rendabel en het tweede is onmogelijk zolang de Commissie Welstand niet akkoord is gegaan, waarna bovendien weer een nieuwe bouwvergunning aangevraagd moet worden. Bovendien blijkt uit het preadvies van stadsdeel Centrum dat Fortress zich bereid verklaard heeft "acties in het complex (zoals bijvoorbeeld beëindiging gebruik) op te schorten totdat er meer duidelijkheid is of ontwikkeling van Tabak I als centrum voor creatieve economie [...] financieel haalbaar is". Nergens blijkt uit dat Fortress nu toch weer vestiging van een hotel overweegt.

Iris Reshef, woordvoerder van de gemeente, spreekt het verlossende woord. Het pand was in gebruik door antikraak. Op een gegeven moment is, vlak nadat een groep antikrakers het pand verlaten had, het pand gekraakt, hoewel de volgende dag nieuwe antikrakers in het pand zouden trekken. Aangezien de gemeente antikraak beschouwt als rechtmatig gebruik, was geen sprake van dreigende leegstand en is besloten het vonnis tot ontruiming uit te voeren.

Krakers versus antikrakers
De huidige krakers hebben het niet zo op antikrakers. Wanneer op 28 februari, kort na de tweede ontruiming, het kantoor van Antikraak BV vernieldwordt, ontkennen ze daar iets mee te maken te hebben, maar spreken ze wel hun steun uit voor de actie. Volgens woordvoerder Klaas zijn antikraakbureaus "bedrijven die mensen hun huurrechten afpakken, alleen maar om

rijke mensen te faciliteren makkelijker te speculeren met hun panden". Dat komt ongetwijfeld voor, maar bij Spuistraat 227 en omgeving ligt dat iets genuanceerder. Daar zitten al antikrakers sinds Bureau Huisvesting vooruitlopend op de bouwplannen van Bakker huurders liet vertrekken en verving door antikrakers. Ook het Kattenbak Collectief, dat meegewerkt heeft aan het plan Langgewagt, zat als antikraak in het pand, tot er onenigheid ontstond met de eigenaar, een vervelend staartje van het incident met het vernielde tl-buizenkunstwerk op 8 juni 2007.

Desgevraagd vertelt een van de krakers die al langer in een van de andere Tabak-panden woont, dat ruim tien jaar antikraak weliswaar een negatief effect heeft gehad op de kwaliteit van de panden - antikrakers hechten zich doorgaans minder aan een plek en zijn ook minder bereid zelf dingen op te knappen - maar dat antikrakers en krakers in het cluster Tabak toch vrij probleemloos naast elkaar wonen, soms zelfs in hetzelfde pand. Van de manier waarop de herkraak heeft plaatsgevonden, distantieert zij zich nadrukkelijk.

Na de ontruiming
Weer een kleine week na de ontruiming wordt op zondag 2 maart opnieuw een poging tot herkraak gedaan, maar meer dan een spandoek werd dit keer niet opgehangen. Voor de komst van de krakers was het interieur al dusdanig gesloopt door de eigenaar, dat het volstrekt onbewoonbaar is, zoals de door de krakers gemaakte video laat zien (bron: indymedia.nl):

De krakers laten zich niet door de puinhoop afschrikken en kondigen aan het pand opnieuw te zullen kraken en bewoonbaar te maken (beluister ook het interview bij RTVNH).

En de toekomst van cluster Tabak? Daar doet iedereen heel geheimzinnig over. Een woordvoerder van stadsdeel Centrum zegt niet te weten wat de status is en verwijst me door naar de betrokken projectambtenaar. Die meldt dat dat hij daar geen mededelingen over mag doen. Bij De Principaal word ik zelfs doorverwezen naar een advocaat. Die zegt dat zij er niets over te melden heeft en verwijst me weer terug naar De Principaal, waar men mij ongetwijfeld weer zal doorverwijzen naar...

Er zijn dan ook slechts twee aanwijzingen dat er wel degelijk iets staat te gebeuren rond cluster Tabak:

1. Op vier oktober 2007, de dag dat de stadsdeelraad akkoord ging met het preadvies, komt tijdens de inspraakronde van de stadsdeelraadsvergadering ene mevrouw Jansen aan het woord. Zij meldt dat de Principaal plannen heeft voor om in de Tabak-panden koopwoningen in het hoogste koopsegment te realiseren: "63 woningen, 60-90 garages, 14 bedrijfsruimtes met horeca in de plint. En 7 sociale huurwoningen". De Principaal zou daarin geen oog hebben voor de cultuurplek uit het plan Langgewagt, maar er is ook nog sprake van plannen om dat toch deels gerealiseerd te krijgen. Mevrouw Jansen vraagt dan ook namens de bewoners om steun voor het plan Langgewagt van Els Iping en de raad.
2. Luud Schimmelpennink, stadsdeelraadslid, vertelt me als ik bij hem informeer naar de status van het project, dat hij daarvan niet precies op de hoogte is, maar dat een ding wel duidelijk is: "Het plan om er een hotel van te maken, is van de baan". Tot zijn vreugde, want zo zegt hij over plan Langgewagt: "De bestemming is precies wat wij in de binnenstad willen. Het een goede invulling te geven en het hart levend te houden".

Even denk ik dat hij zich vergist heeft, wanneer een persvoorlichter van stadsdeel Centrum een paar dagen later de uitspraak van Luud Schimmelpennink wegwimpelt: "Luud moet toch ook wel weten dat er een bouwvergunning ligt?". Maar die was in 2001 afgegeven voor woningbouw, niet voor een hotel. Wanneer ik vervolgens overal met de simpele vraag of er nog iets is gebeurd met het plan Langgewagt, nadat de deelraad er een positief oordeel over uitsprak, op steeds meer geheimzinnigheid stuit, begint me te dagen dat Luud Schimmelpennink het waarschijnlijk bij het rechte eind had. Dat hotel komt er niet. Wat er wel komt is nog onduidelijk, maar er broeit iets. We mogen alleen nog niet weten wat. Ik hoop dat het de uitgewerkte versie van plan Langgewagt is, het zou de roerige geschiedenis van dit deel van de Spuistraat recht doen.