Het is verleidelijk om te denken dat zulk taalgebruik alleen onder allochtone jongeren voorkomt. Maar ook onder kinderen die bleek zijn als versgevallen sneeuw is het schering en inslag. Het is soms net of je naar een heel nest Joran van der Slootjes zit te luisteren. Coño, je weet toch? Blijkbaar hebben onderwijzers het zo druk met vrije expressie en wereldoriëntatie, dat ze aan het corrigeren van kromtaal niet meer toekomen. Of misschien weten ze gewoon niet beter. Al het politiek correct geleuter ten spijt, bestaat er in deze een duidelijk verschil tussen Nieuw-West en Oud-Zuid, tussen zwarte en witte scholen. Maar waar slechts weinig mensen bij stilstaan, is dat ook op de witte scholen een enorm taalprobleem woekert, zij het van geheel andere aard.
Het Nederlands, ik bedoel de taal die tot een jaar of 15 geleden als standaardnederlands werd beschouwd, onderscheidde zich van talen in de ons omringende landen door schuurpapieren gutturalen en een krachtig rollende (of alveolaire) R. De afgelopen jaren raakt die R langzaam maar zeker uit de standaardtaal verdrongen. Taalkundigen onderscheiden in het Nederlands niet minder dan 12 manieren om de R uit te spreken, meer dan in enig ander taalgebied.
Tussen al die R-varianten is het vooral de opkomst van de velaire, vloeiende of 'Gooise' R die opvalt. De Gooise R is een ondefinieerbare klank, of liever gezegd: het is bijna ondoenlijk om hem fonetisch weer te geven. Het geluid houdt het midden tussen een e, een o, een w of een j, maar kan net zo goed worden gespeld als 'hawaï': 'Ehawaï zijn in Amstehawaïdam meehawaï en meehawaï eehawaïstejaahawaïs die de ehawaï niet kunnen uitspgeken.'
De naam zegt het eigenlijk al: nog niet eens zo heel lang geleden werd de Gooise R bijna uitsluitend gebezigd in het Gooi. Natuurlijk zijn er andere streken waar met een velaire R gesproken wordt - denk aan Leiden of Rotterdam - maar de teloorgang van de rollende R in het standaardnederlands is ingezet tussen Vecht en Eem. De vloeiende R maakt geen deel uit van het oorspronkelijk Goois accent, maar behoort tot het geaffecteerde sociolect van de villabewoners.
Natuurlijk zijn radio en televisie van oudsher in het Gooi gecentraliseerd, maar toch is het opmerkelijk dat juist een accent uit die regio zo'n enorme invloed heeft op de uitspraak van het Nederlands. Artiesten, presentatoren en diskjockeys worden immers ook in andere streken geronseld. Een algemeen aanvaarde theorie is dat de proliferatie van de Gooise R is ingezet door de liedjes van Kinderen voor Kinderen. Toen de VARA in de jaren '80 met de opzet van dat kinderkoor begon, was het de bedoeling dat de deelnemende kinderen in het hele land zouden worden gerekruteerd. Maar al na korte tijd werd 'uit praktische overwegingen' besloten om alleen nog kinderen te werven die op beperkte afstand van de studio woonden.
De gevolgen waren desastreus: door de enorme populariteit van het koor waren de aanstellerige erretjes van de kindsterretjes al snel niet meer van de radio weg te branden. En hoewel de initiële reacties op het Gooise accent varieerden van lacherig tot ronduit geïrriteerd, begonnen meisjes uit het hele land al snel met het nabauwen van de kinderen uit Laren, Bussum, Blaricum en Baarn. Waarom hun opvoeders het verminken van de R niet onmiddellijk hebben gecorrigeerd zal wel altijd een raadsel blijven. Kinderen die problemen hebben met het uitspreken van (bijvoorbeeld) de S, de K of de W worden zonder verwijl naar een logopedist, orthodontist of gedragstherapeut gestuurd. Maar met de R mag blijkbaar straffeloos worden gesold.
Het is opvallend dat de Gooise R nog altijd voornamelijk door meisjes en jonge vrouwen wordt gebezigd. Maar daar komt snel verandering in. Want de meisjes die twintig, vijfentwintig jaar geleden naar Kinderen voor Kinderen luisterden zijn inmiddels zelf moeder [moedow] geworden. En om de een of andere reden lijkt een flink deel van hen zich te hebben gevestigd in de Amsterdamse Grachtengordel, de Jordaan of de Stadionbuurt. Elke werkdag brengen ze met bakfietsen of terreinwagens hun kroost, jongens én meisjes, naar dure kinderdagverblijven en witte scholen, waar de Gooise R tot norm verheven is. De schooljuffrouwen doen niets om de uitspraak te corrigeren: ook zij zijn met Kinderen voor Kinderen opgegroeid. Ze weten niet beter.
De ouders, de kinderen en de onderwijzers: stuk voor stuk kijken ze 's avonds naar televisiezenders waarop presentatrices, nieuwslezers en soapkippen (actgices zeggen ze zelf, maar actrices krijgen spraakles) de Hollandse R geweld aandoen. En nog ieder jaar brengt Kinderen voor Kinderen een nieuwe plaat uit. Ik zal eerlijk zijn: een hele klas vol Danny de Munkjes is ook niet om aan te horen. Maar dat Gooise gewauwel trekt diepe krassen in de ziel. Amsterdam, dat mooie, oude bolwerk van de alveolaire R, valt in razend tempo ten prooi aan een gemakzuchtig en geaffecteerd spraakgebrek.
De rollende R wordt meer en meer teruggedrongen naar een paar enclaves in de Kop van Noord-Holland. Nu wil een gelukkig toeval dat ik zelf uit die barre streek afkomstig ben. Ik mag dus worden beschouwd als een autoriteit op het gebied van de rollende R. En omdat ik de beroerdste niet ben wil ik opvoeders, onderwijzers en de gemeente geheel kosteloos van advies dienen over het behoud van deze fraaie, oerhollandse medeklinker.
Ik had niet gedacht dat ik het mezelf ooit zou horen zeggen, maar de oplossing moet worden gezocht in de sport. In het schoolzwemmen, om dodelijk precies te zijn. En dan bedoel ik niet schoolzwemmen op z'n Amsterdams, in een overdekt subtropisch zwemparadijs met water van tegen de 30 graden, warme bubbelbaden en kokend hete douches. Nee, wanneer ik schoolzwemmen zeg, doel ik op eindeloos baantjes trekken in een ijskoud openluchtbad, met tochtige betonnen kleedhokken en verwarde badmeesters, die je in maart of oktober om onduidelijke redenen ellenlang met je natte lijf in een gierende noordooster laten staan.
Toegegeven: hier en daar bezweek wel eens een klasgenootje door onderkoeling. Een van ons werd pas bij de najaarsschoonmaak op de bodem van het zwembad teruggevonden. Maar hun offers zijn niet voor niets geweest. De kinderen die deze natuurlijke selectie overleefden hebben tot op de dag van vandaag een Rrrrrrrrrrr die klinkt als een klok. En zo hoort het.
Tussen al die R-varianten is het vooral de opkomst van de velaire, vloeiende of 'Gooise' R die opvalt. De Gooise R is een ondefinieerbare klank, of liever gezegd: het is bijna ondoenlijk om hem fonetisch weer te geven. Het geluid houdt het midden tussen een e, een o, een w of een j, maar kan net zo goed worden gespeld als 'hawaï': 'Ehawaï zijn in Amstehawaïdam meehawaï en meehawaï eehawaïstejaahawaïs die de ehawaï niet kunnen uitspgeken.'
De naam zegt het eigenlijk al: nog niet eens zo heel lang geleden werd de Gooise R bijna uitsluitend gebezigd in het Gooi. Natuurlijk zijn er andere streken waar met een velaire R gesproken wordt - denk aan Leiden of Rotterdam - maar de teloorgang van de rollende R in het standaardnederlands is ingezet tussen Vecht en Eem. De vloeiende R maakt geen deel uit van het oorspronkelijk Goois accent, maar behoort tot het geaffecteerde sociolect van de villabewoners.
Natuurlijk zijn radio en televisie van oudsher in het Gooi gecentraliseerd, maar toch is het opmerkelijk dat juist een accent uit die regio zo'n enorme invloed heeft op de uitspraak van het Nederlands. Artiesten, presentatoren en diskjockeys worden immers ook in andere streken geronseld. Een algemeen aanvaarde theorie is dat de proliferatie van de Gooise R is ingezet door de liedjes van Kinderen voor Kinderen. Toen de VARA in de jaren '80 met de opzet van dat kinderkoor begon, was het de bedoeling dat de deelnemende kinderen in het hele land zouden worden gerekruteerd. Maar al na korte tijd werd 'uit praktische overwegingen' besloten om alleen nog kinderen te werven die op beperkte afstand van de studio woonden.
De gevolgen waren desastreus: door de enorme populariteit van het koor waren de aanstellerige erretjes van de kindsterretjes al snel niet meer van de radio weg te branden. En hoewel de initiële reacties op het Gooise accent varieerden van lacherig tot ronduit geïrriteerd, begonnen meisjes uit het hele land al snel met het nabauwen van de kinderen uit Laren, Bussum, Blaricum en Baarn. Waarom hun opvoeders het verminken van de R niet onmiddellijk hebben gecorrigeerd zal wel altijd een raadsel blijven. Kinderen die problemen hebben met het uitspreken van (bijvoorbeeld) de S, de K of de W worden zonder verwijl naar een logopedist, orthodontist of gedragstherapeut gestuurd. Maar met de R mag blijkbaar straffeloos worden gesold.
Het is opvallend dat de Gooise R nog altijd voornamelijk door meisjes en jonge vrouwen wordt gebezigd. Maar daar komt snel verandering in. Want de meisjes die twintig, vijfentwintig jaar geleden naar Kinderen voor Kinderen luisterden zijn inmiddels zelf moeder [moedow] geworden. En om de een of andere reden lijkt een flink deel van hen zich te hebben gevestigd in de Amsterdamse Grachtengordel, de Jordaan of de Stadionbuurt. Elke werkdag brengen ze met bakfietsen of terreinwagens hun kroost, jongens én meisjes, naar dure kinderdagverblijven en witte scholen, waar de Gooise R tot norm verheven is. De schooljuffrouwen doen niets om de uitspraak te corrigeren: ook zij zijn met Kinderen voor Kinderen opgegroeid. Ze weten niet beter.
De ouders, de kinderen en de onderwijzers: stuk voor stuk kijken ze 's avonds naar televisiezenders waarop presentatrices, nieuwslezers en soapkippen (actgices zeggen ze zelf, maar actrices krijgen spraakles) de Hollandse R geweld aandoen. En nog ieder jaar brengt Kinderen voor Kinderen een nieuwe plaat uit. Ik zal eerlijk zijn: een hele klas vol Danny de Munkjes is ook niet om aan te horen. Maar dat Gooise gewauwel trekt diepe krassen in de ziel. Amsterdam, dat mooie, oude bolwerk van de alveolaire R, valt in razend tempo ten prooi aan een gemakzuchtig en geaffecteerd spraakgebrek.
De rollende R wordt meer en meer teruggedrongen naar een paar enclaves in de Kop van Noord-Holland. Nu wil een gelukkig toeval dat ik zelf uit die barre streek afkomstig ben. Ik mag dus worden beschouwd als een autoriteit op het gebied van de rollende R. En omdat ik de beroerdste niet ben wil ik opvoeders, onderwijzers en de gemeente geheel kosteloos van advies dienen over het behoud van deze fraaie, oerhollandse medeklinker.
Ik had niet gedacht dat ik het mezelf ooit zou horen zeggen, maar de oplossing moet worden gezocht in de sport. In het schoolzwemmen, om dodelijk precies te zijn. En dan bedoel ik niet schoolzwemmen op z'n Amsterdams, in een overdekt subtropisch zwemparadijs met water van tegen de 30 graden, warme bubbelbaden en kokend hete douches. Nee, wanneer ik schoolzwemmen zeg, doel ik op eindeloos baantjes trekken in een ijskoud openluchtbad, met tochtige betonnen kleedhokken en verwarde badmeesters, die je in maart of oktober om onduidelijke redenen ellenlang met je natte lijf in een gierende noordooster laten staan.
Toegegeven: hier en daar bezweek wel eens een klasgenootje door onderkoeling. Een van ons werd pas bij de najaarsschoonmaak op de bodem van het zwembad teruggevonden. Maar hun offers zijn niet voor niets geweest. De kinderen die deze natuurlijke selectie overleefden hebben tot op de dag van vandaag een Rrrrrrrrrrr die klinkt als een klok. En zo hoort het.
AT5 Nieuws
RTV Noord-Holland
Politie Amsterdam
Amsterdam.nl
RTV Amstelveen
Parool Nieuws Amsterdam
twintig reacties op "Het 'aadsel van de ve'dwenen medeklinke'"
De oorspronkelijke rollende “r” is al lang geleden als meer volkse uitspraak verdoemd. In de gezinnen met 'kapsones' (zoals wij, afkomstig uit de arbeidersklasse, dat noemden) begon men al een halve eeuw geleden het huigje te laten trillen. Kinderen met een spjaakgebjek, die de tongbeheersing niet machtig waren, vonden er ook hun toevlucht in, om niet te worden uitgelachen. Die kinderen 'brauwden' zeiden we dan.
Erika Terpstra, die altijd dag en nacht met de “kanjejs van de spoit” optrekt heeft haar kindertijd ver voor “kinderen voor kinderen” doorgemaakt. Zij is het levende voorbeeld van de ouderwetse Gooise “r”, zoals die in de tweede kamer ook veelvuldig klinkt. De grote opmars geschiedt echter door de moderne Gooise “r” een veel verder geperverteerde klank dan door de gooise kinderkeeltjes werd voortgebracht. Het is een ronduit angelsaksische “r” vrijwel klankloos, wordt op de tong genomen die zich tot een gootje plooit en die vervolgens naar achteren wordt getrokken. Dat is de “r” die uit aanstellerij en quasi-wereldwijsheid ontstaan is. Het geeft een zekere status als het lijkt alsof je mond vaker Engels dan Nederlands spreekt. Het fenomeen van de geboren Nederlander met een Amerikaans accent.
Onuitroeibaar naarmate Amerikaanse uitdrukkingen en leenwoorden massaal verder in de Nederlandse spreektaal doordringen en daarin worden geabsorbeerd.
Een zeer betreurenswaardig maar onstuitbaar proces.
Het is een echte Hollandseziekte, om Nederlands te horen moet je tegenwoordig naar Vlaanderen afreizen.
Ja, hiero Marco.
Die velaire R hoort ik toch echt niet in de stad van Sparta, Excelsior en Feyenoord hoor.
Misschien ben je in de wah met die stad achtuh de duinuh?
Die klinken nu als uuf en sjh, luisjhte' maa' eensjh naa' nuufsleze'sjh en om'oepe'sjh.
Opmerkelijk genoeg bevinden de R-ver-G-ers zich ruwweg in dezelfde sociale g(r)oep als de bakfiets-en-suv-rijders die je in je stukje beschrijft: witter dan witte Nederlandse hockeykippen, corpsmeisjes en rugbytruiendragers.
Je zou in kaart kunnen brengen hoe snel nieuwe leden van corporale studentenverenigingen in een stad als Groningen hun oorspronkelijke Noordelijke tongval vervangen door de “G” of de “Hawaii”. Iedere week alle nieuwe leden een voorbeeldtekst laten oplezen. Kun je op promoveren.
Ik ben maar opgehouden het verschil uit te leggen.
'Deuh', 'vloeh', 'groteh'.
Lang leve Brabant...!
Die huppelkutterige “Gooise R” moet per direct verdwijnen. Als mensen op deze manier wensen te spreken neem ik ze niet meer serieus.
Ik niet!
En al die taalverbasteringen: leuk, heb ik ooit les in gehad, maar waarom is het nog steeds zo moeilijk om ABN (algemeen beschaafd nederlands) op school bijv. te leren? Ik heb geen moeite met een Fries of Limburgs of brabants accent, maar wel met grammaticale onzinconstructies en 'argot' als: 'ik zeg je, die meisje .... dat jongen', dat getuigt van ploerterigheid (beroerdheid) om de nederlandse grammatica onder de knie te krijgen. Waarom wordt er op de ROC's zo beroerd Nederlands gedoceerd? Waarom zijn de meeste 'inburgeringscursussen' zo vreselijk tenenkrommend slecht?
vraag het de minister, en de 2e kamer...En ik vraag me serieus af of de taalkundige zaken die ik tijdens 5 jaar gymnasium geleerd heb, nog steeds gedoceerd worden...
Naamloos archetypisch blond Holandsch Joch (9-12 jr), Jeugdjournaal.