Het moet iets zeggen over de schaal van de festiviteiten dat een jochie van vier, dat nog nooit een voet in de hoofdstad had gezet, zich bewust was van het 700-jarig jubileum van Amsterdam. Of in elk geval zegt het iets over de mediahype rond het feest. In de jaren die volgden had ik steeds het knagende gevoel dat ik iets groots had gemist. Ik troostte me met de gedachte dat ik een herkansing zou krijgen: in 2025 bestaat de stad immers 750 jaar!
Dat feestje dreigt me nu door de neus te worden geboord. Volgens Piet van Reenen, emeritus hoogleraar Taalkunde aan de VU, is Amsterdam namelijk al veel ouder. Van Reenen, die sinds de jaren '80 bijbeunt in de amateur-archeologie, vond in archieven en op oude kaarten aanwijzingen voor het feit dat de Amstel al in de tweede helft van de elfde eeuw is gekanaliseerd. In het februarinummer van het tijdschrift Ons Amsterdam wordt hij geïnterviewd over zijn bevindingen.
Van Reenen probeerde met Bart Ibelings, een deskundige op het gebied van de middeleeuwse waterhuishouding, de ontginning van Amstelland te reconstrueren. Bij het bestuderen van geschreven bronnen, oude kaarten en archeologische gegevens kwamen ze al snel tot een paar opmerkelijke conclusies. Op een kaart uit 1555 ontdekten ze een kerktorentje, dat midden in het (nog niet drooggemalen) Watergraafsmeer was getekend, vermoedelijk als herinnering aan een kerkje dat daar vroeger had gestaan.
De Oetewalerweg, de huidige Linnaeusstraat, liep dood op het meer, maar bleek in het verlengde te liggen van de weg naar Duivendrecht (de latere Rijksstraatweg) aan de overkant. Bovendien bleek op een kaart uit 1531 dat in het Watergraafsmeer, in het verlengde van de Rijksstraatweg, een landtong (tump) had gelegen, ongeveer op de plek waar op de kaart uit 1555 het kerkje was getekend.
Het vermoeden bestaat nu dat het Watergraafsmeer vroeger uit twee meren bestond, het Watergraafsmeer en het Diemer- of Tumpmeer. De meren werden van elkaar gescheiden door een landengte waarop de Linnaeusstraat en de Rijksstraatweg tot ongeveer 1350 op elkaar aansloten, Op die landtong (drecht) stond het kerktorentje. Volgens de onderzoekers lag op die plek (ongeveer ter hoogte van de huidige Oosterbegraafplaats) het oude Duivendrecht. De naam zou zijn afgeleid van 'de overdrecht', een plek waar schepen of vracht over de drecht gezet werden.
Een analyse van de naam Watergraafsmeer (of Watergraftsmeer, Watergrachtsmeer) riep de vraag op wat er eigenlijk gegraven was. Bij nadere bestudering van de kaart bleek dat de Amstel tussen De Omval en de Blauwbrug kaarsrecht is. Het lijkt er dan ook sterk op dat dat stuk Amstel gegraven is. De Oetewalerweg (of Linnaeusstraat) loopt op enige afstand evenwijdig aan dit stuk Amstel en is waarschijnlijk de achterdijk geweest van de eerste grote ontginning.
Door bodemvondsten, oude kaarten en geschreven bronnen met elkaar in verband te brengen, hebben de archeologen geprobeerd de geschiedenis te reconstrueren. Het lijkt erop dat het ontstaan van Oud-Diemen, het uitgraven van de Amstel, de aanleg van de Oetewalerweg en de ontginning van het gebied daartussen, één project zijn geweest, dat rond 1070 is uitgevoerd. De Linnaeusstraat is dus waarschijnlijk de oudste straat binnen de huidige grenzen van Amsterdam.
Hoewel de bevindingen van Van Reenen grotendeels berusten op speculatie, lijkt zijn verklaring zeer aannemelijk. Wat betekent dit nu voor de leeftijd van Amsterdam? Met een beetje goeie wil zou je kunnen zeggen dat de stad ruim 200 jaar ouder is dan tot dusverre werd aangenomen. Aan de andere kant zou je kunnen aanvoeren dat de Linnaeusstraat tot in de 19e eeuw buiten de stadsgrenzen van Amsterdam lag, en dat de oude inzichten over het ontstaan van Amsterdam dus ongewijzigd blijven.
De hamvraag is: vieren we in 2025 het 750-jarig bestaan van de stad, of vieren we vijf jaar eerder het 950-jarig jubileum? Of durven we niet te beslissen en stellen we het feest uit tot 2056, wanneer Amsterdam 750 jaar stadsrechten heeft? De bestuurlijke molens draaien langzaam, dus het lijkt me verstandig als de gemeenteraad zich nu al over deze kwestie buigt. Persoonlijk zit het me nog steeds dwars dat ik het feest in 1975 heb gemist. Daarom wil ik voorstellen om de jubilea gewoon allemaal te vieren. Met een beetje geluk kunnen we één van de feesten zelfs laten samenvallen met de opening van de Noord-Zuidlijn.
Het interview met Piet van Reenen staat op pp. 48 t/m 52 van Ons Amsterdam, februari 2007.
Van Reenen probeerde met Bart Ibelings, een deskundige op het gebied van de middeleeuwse waterhuishouding, de ontginning van Amstelland te reconstrueren. Bij het bestuderen van geschreven bronnen, oude kaarten en archeologische gegevens kwamen ze al snel tot een paar opmerkelijke conclusies. Op een kaart uit 1555 ontdekten ze een kerktorentje, dat midden in het (nog niet drooggemalen) Watergraafsmeer was getekend, vermoedelijk als herinnering aan een kerkje dat daar vroeger had gestaan.
De Oetewalerweg, de huidige Linnaeusstraat, liep dood op het meer, maar bleek in het verlengde te liggen van de weg naar Duivendrecht (de latere Rijksstraatweg) aan de overkant. Bovendien bleek op een kaart uit 1531 dat in het Watergraafsmeer, in het verlengde van de Rijksstraatweg, een landtong (tump) had gelegen, ongeveer op de plek waar op de kaart uit 1555 het kerkje was getekend.
Het vermoeden bestaat nu dat het Watergraafsmeer vroeger uit twee meren bestond, het Watergraafsmeer en het Diemer- of Tumpmeer. De meren werden van elkaar gescheiden door een landengte waarop de Linnaeusstraat en de Rijksstraatweg tot ongeveer 1350 op elkaar aansloten, Op die landtong (drecht) stond het kerktorentje. Volgens de onderzoekers lag op die plek (ongeveer ter hoogte van de huidige Oosterbegraafplaats) het oude Duivendrecht. De naam zou zijn afgeleid van 'de overdrecht', een plek waar schepen of vracht over de drecht gezet werden.
Een analyse van de naam Watergraafsmeer (of Watergraftsmeer, Watergrachtsmeer) riep de vraag op wat er eigenlijk gegraven was. Bij nadere bestudering van de kaart bleek dat de Amstel tussen De Omval en de Blauwbrug kaarsrecht is. Het lijkt er dan ook sterk op dat dat stuk Amstel gegraven is. De Oetewalerweg (of Linnaeusstraat) loopt op enige afstand evenwijdig aan dit stuk Amstel en is waarschijnlijk de achterdijk geweest van de eerste grote ontginning.
Door bodemvondsten, oude kaarten en geschreven bronnen met elkaar in verband te brengen, hebben de archeologen geprobeerd de geschiedenis te reconstrueren. Het lijkt erop dat het ontstaan van Oud-Diemen, het uitgraven van de Amstel, de aanleg van de Oetewalerweg en de ontginning van het gebied daartussen, één project zijn geweest, dat rond 1070 is uitgevoerd. De Linnaeusstraat is dus waarschijnlijk de oudste straat binnen de huidige grenzen van Amsterdam.
Hoewel de bevindingen van Van Reenen grotendeels berusten op speculatie, lijkt zijn verklaring zeer aannemelijk. Wat betekent dit nu voor de leeftijd van Amsterdam? Met een beetje goeie wil zou je kunnen zeggen dat de stad ruim 200 jaar ouder is dan tot dusverre werd aangenomen. Aan de andere kant zou je kunnen aanvoeren dat de Linnaeusstraat tot in de 19e eeuw buiten de stadsgrenzen van Amsterdam lag, en dat de oude inzichten over het ontstaan van Amsterdam dus ongewijzigd blijven.
De hamvraag is: vieren we in 2025 het 750-jarig bestaan van de stad, of vieren we vijf jaar eerder het 950-jarig jubileum? Of durven we niet te beslissen en stellen we het feest uit tot 2056, wanneer Amsterdam 750 jaar stadsrechten heeft? De bestuurlijke molens draaien langzaam, dus het lijkt me verstandig als de gemeenteraad zich nu al over deze kwestie buigt. Persoonlijk zit het me nog steeds dwars dat ik het feest in 1975 heb gemist. Daarom wil ik voorstellen om de jubilea gewoon allemaal te vieren. Met een beetje geluk kunnen we één van de feesten zelfs laten samenvallen met de opening van de Noord-Zuidlijn.
Het interview met Piet van Reenen staat op pp. 48 t/m 52 van Ons Amsterdam, februari 2007.
AT5 Nieuws
RTV Noord-Holland
Politie Amsterdam
Amsterdam.nl
RTV Amstelveen
Parool Nieuws Amsterdam
De Linneausstraat bevindt zich buiten de grachtengordel, en behoort pas na een annexatie in de 19e eeuw tot Amsterdam.