Home > > Was Helmers mooi of lelijk?

Was Helmers mooi of lelijk?

J.F. Helmers in de Eerste en Derde Helmersstraat

De schrijver J F Helmers (1767-1813) zorgde voor wat reuring bij mij vorige week. In het Parool van 7 maart stond een artikel over het gedenkbord voor Jan Frederik Helmers ter gelegenheid van zijn 250ste geboortedag. Dit bord is geplaatst in de Derde Helmersstraat en maakt deel uit van het project "Geef straten een gezicht". Ik lees over dit project op de in het Parool bijgevoegde link.

J.F. Helmers in de Tweede HelmersstraatAl eerder, in 2015, was een straatnaambord van Jan Frederik geplaatst in de Tweede Helmersstraat. Op dit bord staat de schrijver afgebeeld als een onooglijk mannetje, ik kan het niet anders omschrijven, een bolle en dikke kop, rond brilletje en piekhaar. Is dit Helmers? Ik ben wat gaan Googelen en vond dit portret van Helmers o.a. op de website van het Rijksmuseum en op Beeldbank Amsterdam.

Tijdgenoot Willem de Clercq (1795-1844) omschreef Helmers in zijn dagboek als "Afstotelijk: dik, met een opgeblazen gezicht als een Friese boer, rood als een kalkoen."
De schrijver E du Perron schreef in 1959 over Helmers: " Er is iets mis met de dichter Helmers, dat men beseft zodra men zijn portret ziet. Deze man, die zozeer op Pickwick leek, kon moeilijk de heroïsche bard zijn, die men in het pas herwonnen vaderland in hem wilde zien."
Het is hem dus echt, Helmers is helaas geen sieraad voor het straatnaambord, je zou willen dat hij wat knapper was!

Een vergissing?

Wie schetst mijn verbazing als op het nieuw geplaatste bord in de Derde Helmersstraat Helmers eruit ziet als een edelman, met pruik en fijne gelaatstrekken. Ik dacht, dit is niet dezelfde persoon, de maker van de borden heeft vast een vergissing gemaakt.

Op de Facebooksite plaatste ik een foto van het straatnaambord op de Tweede Helmersstraat met de tekst:
"Deze lelijkerd is Helmers, die andere van de Derde niet."

Geen reactie, toen plaatste ik na een paar uur een iets uitgebreidere, licht spottende, reactie met bronvermelding van het portret in het Rijks: "Helmers ziet eruit als een onooglijk mannetje en niet als een edelman. Het portret van de Derde en van de Tweede betreft niet dezelfde persoon, ze kunnen niet allebei J. F. Helmers heten, misschien hebben we het over Jan Frederik II en Jan Frederik III?"

Reactie verdwenen

Leuk grapje van mij, niet? Een uur later waren de reacties verdwenen en kon ik geen reacties meer plaatsen. Wat is hier aan de hand, ben ik geblokkeerd, heb ik racistische taal gebruikt? Ik vind het mailadres van de maker op de website en schrijf hem een mailtje met ongeveer dezelfde inhoud als mijn reacties: ik zie geen gelijkenis tussen de twee portretten, wie is de echte Helmers?

Ik ontvang heel snel dit bericht retour:

"Beste Kees, Ik ga dit heel kort houden want ik begin me behoorlijk te storen aan jouw ongefundeerde reacties. Het portret is wél van Helmers en is gevonden door de Helmers-expert van Nederland. Als jij het tegendeel wilt beweren ga gerust je gang, maar val mij hier niet mee lastig."

Verbaal geweld

Zo, wat een verbaal geweld. Hij had dus mijn reacties op Facebook verwijderd en wil niet in gesprek om zijn keuzes toe te lichten. Ik schrijf hem een beschaafd mailtje terug met meer bronvermeldingen en de vraag wat zíjn bronnen zijn en waarom ze de keus hebben gemaakt om op de Eerste en de Tweede het onooglijke mannetje te plaatsen en op de Derde Helmersstraat het portret van een edelman.

Zijn reactie luidt: "Ik kan je hierbij meedelen dat het Helmers écht is ook al lijken de beide portretten niet op elkaar. Daarvoor heeft de man van wie ik het portret kreeg een dusdanige reputatie als Helmers-specialist opgebouwd dat er geen enkele twijfel bestaat.

Dé Helmersexpert

Hoe zou het overleg van de maker met dé Helmersexpert gegaan zijn?

"Zeg, expert, heb je niet een alternatief portret van Helmers? Dat lelijke hoofd van de Tweede wil ik niet uitvergroot op het gedenkbord."
"Ja, ik heb nog een portret van Helmers als knappe edelman, gemaakt in Parijs, 1802."
"Is dat echt Helmers, het lijkt helemaal niet op het andere portret, heeft Helmers hiervoor geposeerd?"
"Nee, misschien is het een geflatteerd portret, maar zijn naam staat er wel onder. Ik heb dat portret ook gebruikt voor mijn boek, de uitgever had bezwaar tegen dat lelijke hoofd."

Ik zou nog wel willen reageren op Facebook zodat andere reageerders ook hun mening kunnen uiten over deze twee verschillende portretten, maar de Facebookpagina is en blijft voor mij gesloten.
Een lachwekkende maar ook treurige reactie van de maker van de borden. Ik kijk nu toch met een ander blik naar Jan Frederik II en Jan Frederik III, arme Helmers!

Klik op onderstaande afbeeldingen voor vergroting:


elf reacties op "Was Helmers mooi of lelijk?"

JohnN
-1-  JohnN:
Uitgebreide bespiegeling over iemands uiterlijk, uit de tijd voor de fotografie, maar wat is nu de waarde van deze literator?
De stad Amsterdam van de 19e eeuw gaf maar niet zó drie straten je naam.
Arnoud
-2-  Arnoud:
John, dat is in dit geval het onderwerp niet. Het gaat nu om een historisch juist beeld van Helmers, hoe zag hij eruit? Dat is natuurlijk belangrijk op het moment dat je portretjes bij de straatnamen gaat zetten.
En het wordt alleen maar interessanter op het moment dat degenen die de portretjes aanbrengen er moeilijk over gaan doen. ;-)
Bram
-3-  Bram:
Wat Arnoud zegt kan ik mij in vinden, en wat mooi of lelijk is dat is toen en nu voor een ieder persoonlijk. Als je bijvoorbeeld 1000 vrouwen of ze mij vinden dan zal een deel zeggen, dat is een mooie man de rest vind mij niet om aan te zien. Zelf denk ik dat ze alle 1000 om mij vechten, maar dat is mijn fantasie.
Bram
-4-  Bram:
Slip op het toetsenbord sorry moet zijn, als je bijvoorbeeld 1000 vrouwen vraagt of ze mij mooi vinden
JohnN
-5-  JohnN:
Re.:[2] Arnoud, we lijken wel politici, we praten volledig langs elkaar heen.
Inderdaad het geharrewar rond de plaquettes onder de straatnaamborden geldt het uiterlijk van Jan Frederik Helmers. Blijkbaar geeft de Commissie Geef Straatnamen een Gezicht de voorkeur aan een geflatteerd portret en profil met een pruik, in plaats van het portret in het bestand van het Rijksmuseum dat ook op Wiki prijkt. De wederzijdse boosheid hierover doet mij glimlachen. Er zijn van onze huidige koning legio portretten gemaakt waarop hij er uitziet als een gedistingeerd vorst zowel als een obese peenharige boerenkinkel, toch zijn ze allemaal zijn evenbeeld volgens de makers :-)
Wat mij bij schrijvers en dichters echter meer interesseert dan hun tronies is hun werk. Joost van den Vondel was voor Amsterdam belangrijk genoeg dat we een compleet stadspark naar hem vernoemden. J.F. Helmers kreeg 3! straten en ik bedacht dat bij de klank van de Helmersstraten geen enkel werk of zelfs maar een bevlogen strofe mij voor de geest kwam. Een gebrek aan mijn educatie? Twijfelachtig want bij rondvraag in mijn omgeving bleef iedereen stil...
Inmiddels weet ik alles over zijn werk, dankzij de Digitale Nederlandse Bibliotheek der Letteren. Helmers schreef slechts 3 werken, maar dat waren wel Lofzangen op de Natie, van maar liefst 100+ pagina's per ode, die hij schreef tijdens de overheersing in de Napoleontische tijd. Een 18e eeuwse ''verzetsdichter'' dus. Vandaar dat onze Amsterdamse bestuurders van de 19e eeuw hem drie straten gunden. Hij vereenzelvigt zich met Batavieren, Watergeuzen, Zeehelden, Ontdekkingsreizigers en de Veroveraars van Banda. Tja, daarmee kon je toen meeliften op ''eeuwige roem'' - dat ligt in het Amsterdam van nu wel even anders...
KeesG
-6-  KeesG:
Arnoud: Ja, dat is mijn punt. En als je een portret in de openbare ruimte hangt, moet je wel het lef hebben om daar over te discussiëren.

Bram: Volgens mij heb je alleen de kop gelezen en dan denk je ook nog eens dat het over je eigen kop gaat. :-)

JohnN: "Er zijn van onze huidige koning legio portretten gemaakt waarop hij er uitziet als een gedistingeerd vorst zowel als een obese peenharige boerenkinkel, toch zijn ze allemaal zijn evenbeeld volgens de makers". Haha, zo moet ik het maar bekijken.
Wat betreft de Helmersstraten. Eerst was er 1 gepland, vervolgens werd het particuliere Sophiapark tussen de Helmersstaat en de Overtoom opgeruimd, dat werd de Tweede. De grote kavels werden niet verkocht, daarom werd de straatbreedte aangepast en ontstond ruimte tussen de Bosboom en de Tweede voor nog een straat, de Derde. Gaf dat geen verwarring?, vroeg men in de Gemeenteraad, nee zei de wethouder, we volgen het Amerikaanse systeem.
EduPerronGenootschap
-7-  EduPerronGenootschap:
LS
Hierbij het artikel van Du Perron, die overigens in 1940 overleed!
JohnN
-8-  JohnN:
Ha Kees, dank voor de historische invulling, zo kwam Helmers dus aan twee extra straten, gewoon omdat het destijdse stadsbestuur het bestemmingsplan heeft aangepast. Hij is wel gedateerd hoor die Helmers. Ik heb hem nu gelezen maar met stijgende afkeer. Strofe na strofe, couplet na couplet, zang na zang heldenaanbidding en verheerlijking. Hij was ook een succesvol koopman, dat verklaart natuurlijk veel. De slotregels bezingen zijn eigen onsterfelijkheid door zijn nageslacht...
Maar het valt mij zwaar me in te leven in de geest van die achttiende eeuwer.

Lofzang van het eiland der Batavieren.
Barst los! bezielt u, heilge snaren!
De lofzang ruisch deze eiken rond!
't Gevoel stroome uit uw hart, gewijde Priestrenscharen!
Heft aan, o Wodans harpenaren!
't Geldt de eer van d' ouderlijken grond.
…..
Gij, die, uit de Amstelstad, verzeld van vriend en magen,
Bij Zefirs zacht gestreel, in blijde zomerdagen,
Een zuivre en frissche lucht genieten gaat op 't IJ:
Denkt met mij, als de wind u Pampus voert nabij,
Aan dien geduchten strijd, toen Spanje 't eerste leerde
De kracht des waterleeuws, dien hij zoo stout braveerde!
Dat vrij een dankbre traan dan vloeije langs uw wang,
En dappren Dirkszoons schim aldaar uw hulde ontvang'! -
(...)
't Was dáár, dat onze magt ter zee eerst werd ontwikkeld;
Bossu, door Alva tot den zeestrijd aangeprikkeld,
Stortte op het klein getal van onze schepen neêr,
Gelijk een waterval zich stort in 't schuimend meer.
Hoe! zal een klein getal van onbedreven lieden,
Meest landvolk, aan de kracht van Spanje weêrstand bieden,
En stuiten op hun borst, door Vrijheidsmin verhard,
De magt van d'Iber, die Europe eens heeft getart?
(...)
o Ja, de strijd begint, en de oorlogsdonders klatren;
Het weêrlicht van alom, het schuim beroert de watren;
De dijken siddren door 't afgrijslijk golfgeklots;
De dood barst overal uit duizend monden los:
Al wat verdelgen kan wordt op elkaâr geschoten,
En de Engel des verderfs waart door de beide vloten!
De haat, de wraak en woede in 't Neêrlandsch hart gesmoord,
Barst, als een wolkbreuk, los, bij 't hollen van den moord!
De onleschbre dorst naar bloed bij Spaansch- en Staatsgezinden
Wordt sterker, groeit meer aan, hoe meer ze elkaâr verslinden!
…..
…..
'k Heb thans mijn hart voldaan! mijn' boezem uitgegoten!
Der Vadren deugd vermeld; voor u, mijn landgenooten!
Mijn' zang doen ruischen! Zwak en nietig was mijn taal,
En stamelend mijn klank, en flaauw en doodsch 't verhaal
Der Godendaden onzer Vadren! maar mijn pogen
Versmaadt ge, o Neêrland! niet, is roemrijk in uwe oogen:
Ja, 't pogen zelfs is grootsch in 't worstelperk der eer,
En 'k leg mijn speeltuig voor 't altaar der dichtkunst neêr.
Gelukkig, zoo mijn zang, als ik niet meer zal wezen,
Slechts door mijn kindren wordt, in eenzaamheid, gelezen;
Zoo, mijmrend, dan mijn kroost nog aan den vader denkt,
En, dankbaar voor deez' zang, mijne asch zijn tranen schenkt.
o Gij! in wie ik leef en adem! o mijn zonen!
Dit denkbeeld is mij meer dan lof en lauwerkroonen!
Voor mij zijt ge alles, ja, veel meer dan lofgeschal,
En pracht, en schat, en rang, ja meerder dan 't heelal.
o, Als gij schreijende mijne assche zult vergadren,
En mijn gebeente rust bij 't overschot der Vadren.

Jan Frederik Helmers
Bram
-9-  Bram:
@KeesG: Mijn interesse in Amsterdam is groot incl. het ontstaan tot wat het nu is, dus heb ik het hele artikel gelezen. Mijn kennis van Amsterdam heb ik verkregen uit zelfstudie en verhalen, daar door is mijn collectie boeken over Amsterdam groot te noemen. Mijn interesse in fotografie is een hobby geworden, dus heb ik een grote collectie foto,s van de stad en zijn ontwikkeling vanaf 1965 (toen was ik 16) Door mijn werk heb ik ook vele oude gebouwen van binnen kunnen fotograferen, daar ben ik trots op want dat is niet iedereen gegund. En een afbeelding bij een straatnaambord dat willen sommige mensen romantiseren daar ben ik tegen, plaats een afbeelding zoals hij was, misschien niet de mooiste man maar het was hem wel het is zoal het is. En net als John wist ook ik niet hoe Helmers aan die 2 extra straten is gekomen, nu dus wel, daarvoor mijn dank.
Arnoud
-11-  Arnoud:
Wanneer er geen controverse was ontstaan over de afbeeldingen, hadden we nooit zoveel geleerd over Helmers.☺️

Reageren?  

Lees vooraf even de regels voor discussies op Amsterdam Centraal door.

Eigen afbeelding bij reacties? Ga naar gravatar.com en meld je aan met het mailadres dat je ook hier voor reacties gebruikt.

(verschijnt niet online, is nodig voor gravatar afbeelding)
(optioneel veld)
Om geautomatiseerde spamreacties te voorkomen, wordt u gevraagd deze simpele vraag te beantwoorden.

Reactiemoderatie staat aan op deze site. Dit betekent dat je reactie niet zichtbaar zal zijn, tot deze is goedgekeurd door een beheerder.

Persoonlijke info onthouden?
Kleine lettertjes: Alle HTML-tags behalve <b> en <i> zullen uit je reactie worden verwijderd. Je maakt links door gewoon een URL of e-mailadres in te typen.