AmsterdamCentraal.nl

Want, gemakkelijk zou het niet worden, gezien de uitslag die geen duidelijk voorkeurscollege opleverde. Die ene optie van twee partijen - D66 en PvdA met 24 zetels - lag niet voor de hand met een verliezende PvdA en als winnaar een D66 dat al jaren riep dat de PvdA nodig eens uit het college moest. Drie partijen leek logischer. Met D66 als spil, aangevuld door GroenLinks en de VVD, GroenLinks en de SP of de VVD en de SP. Drie mogelijke combinaties met 26 zetels en met uitzicht op een evenwichtige verdeling van collegezetels: drie voor D66 en twee voor elk van de andere partijen. En als dat niet lukte kon altijd nog naar de PvdA gekeken worden, al dan niet in combinatie met een van de andere drie.

Eerste ronde - D66 onderhandelt met GroenLinks

De SP had ook flink gewonnen, maar dat D66 de voorkeur geeft aan het liberalere GroenLinks viel te verwachten. En om bijvoorbeeld de erfpachtplannen te kunnen verwezenlijken, waar GroenLinks geen voorstander van was, zou de VVD in de onderhandelingen tegenwicht kunnen bieden. Maar D66 pakt het anders aan.

De partij lijkt zeker van zijn zaak, want op 2 april wordt eerst al Kajsa Ollongren, de rechterhand van Rutte, naar voren geschoven als aankomend D66-wethouder. De Telegraaf noemt haar nog netjes kandidaat, maar Jan Paternotte gaat een stapje verder en tweet “...Kajsa Ollongren wordt wethouder voor D66 in Amsterdam”. Alsof de collegedeelname van D66 al een onomkoombaar feit is.  
Een dag later wordt aangekondigd dat D66 met GroenLinks de basis zal leggen voor een links-liberaal stadsbestuur. Wat ruim twee weken later, op 18 april, resulteert in de presentatie van een ambitieuze hervormingsagenda. Met nieuwe investeringen op onderwijs, een groenere agenda dan ooit tevoren en fundamentele hervorming van het erfpachtsysteem.

Maar ja, daar moet dan nog wel een derde partij bij gevonden worden. Een partij die nu wordt geconfronteerd met een uitonderhandeld akkoord, waarin, zo mag je aannemen wanneer het met zoveel trots wordt aangekondigd, de hoofdlijnen al vaststaan. Wie zal daar zin in hebben?
Eigenlijk elke partij wel, constateren informateurs Thom de Graaf en Tom van der Lee na raadpleging van de andere partijen. Maar wie hun verslag en de bijlagen leest, ziet dat het aanschuifidee niet bij iedereen even goed valt. Waar de PvdA en de SP het akkoord loven en punten aandragen waarover nog gesproken moet worden, benadrukt de VVD allereerst het belang “... om het echt een programakkoord van 3 partijen en niet 2 + 1 te laten zijn”. Men vindt het zelfs nodig te vermelden dat er, om de binding te bevorderen, vergaderd moet worden op locaties die passen bij “de derde partij”. Niks aanschuiven dus.
Ook opmerkelijk is dat de VVD, anders dan de PvdA en de SP, D66 vier in plaats van drie wethouders gunt, al mogen dat dan geen al te politieke zetels worden.

Tweede ronde - (mokkend) praten met de VVD

Op aandringen van D66 worden besprekingen met de VVD aangegaan, ook al is GroenLinks daarover verre van enthousiast. Partijleider Rutger Groot Wassink kan het zelfs niet opbrengen om de onderhandelingen te beginnen met een gezamenlijke borrel, een voorstel van de VVD. En dan gaat het mis. Terwijl GroenLinks vasthoudt aan de hervormingsagenda, is D66 veel meer bereid tot aanpassing van het akkoord om de VVD binnen te halen. En dan worden begin mei opeens de rollen omgedraaid. Wanneer GroenLinks de onderhandelingen met de VVD niet meer zitten wil D66 niet doorzoeken naar een andere derde partner, maar krijgt opeens de VVD de voorkeur. Dag hervormingsagenda, alles ligt weer open. 

Derde ronde - van links-liberaal naar sociaal-liberaal
Thom de Graaf krijgt de opdracht om de SP en de PvdA te polsen over de bereidheid met D66 en VVD een driepartijencoalitie te sluiten. Maar de SP en de PvdA blijken niet zo enhousiast. In zijn eerste verslag op 13 mei geeft De Graaf aan dat beide partijen het niet zien zitten om alleen aan te schuiven. Samen aanschuiven is ook besproken, maar wordt door beide partijen alleen wenselijk geacht wanneer andere opties onmogelijk zijn. Aangezien D66 niet meer zo’n zin heeft in GroenLinks legt De Graaf dit uit als 'niet nee' en adviseert hij deze variant te onderzoeken. Een dag later moet hij hierop terugkomen. SP en PvdA vinden blijkbaar dat andere opties nog niet zijn uitgeput.

Vierde ronde - wie wil wat?

Besloten wordt alle acht de fracties bij elkaar te roepen voor overleg en Paternotte stelt voor twee informateurs aan te stellen: een van D66 en een van de PvdA. De acht partijen vergaderen donderdag 15 mei tot half een ‘s nachts. De PvdA wijst het D66-voorstel af.. Er wordt besloten twee onafhankelijke verkenners aan te stellen. Blijkbaar vind een meerderheid van de partijen dat tot dusver het partij-uitgangspunten van informateurs te zwaar hebben gewogen. Maar de beoogde verkenners kunnen of willen de opdracht niet aanvaarden en men wijkt uit naar optie twee: D66 en de SP benoemen elk een verkenner uit eigen kring, Roger van Boxtel en Arjan Vliegenthart. Zij praten in het weekend met alle partijen en leggen de coalitievoorkeuren vast. Maandag 19 mei verschijnt hun advies: D66, VVD, SP en GroenLInks moeten het maar eens samen gaan proberen. In reacties wordt al gesteld dat de PvdA nu definitief buiten spel gezet is.
Maar opnieuw geldt, wie het verslag leest, ziet dat de gemaakte keuze helemaal niet zo voor de hand ligt. D66 en de VVD willen inderdaad liefst met de SP praten, al dan niet in combinatie met GroenLinks. Maar bij de SP is het een coalitie met GroenLinks die de voorkeur heeft. En GroenLinks heeft een voorkeur voor D66 met twee linkse partijen (lees GroenLinks en SP of PvdA en SP). Beide partijen houden bovendien nog steeds de optie PvdA, SP, GroenLinks en een vierde (kleine) partij open. De VVD wordt door de SP slechts als mogelijke aanvulling op de eerste voorkeur genoemd en ontbreekt in de voorkeuren van GroenLinks.

Denkfout verkenners: vorming college is geen potje stratego

In hun verslag vergelijken de verkenners hun taak met die van de verkenner in een potje Stratego. Maar terwijl in Stratego het doel is de tegenstander te verslaan, waarbij een onverwachte zet tot succes kan bijdragen, leidt een verrassing bij collegeonderhandelingen niet automatisch tot resultaat. En een verrassing is het. Rutger Groot Wassink verklaart deze optie zelfs nog nooit te hebben overwogen en ook Laurens Ivens is verbaasd: "Het is niemands eerste voorkeur, dus ik denk wel dat iedereen zich zal afvragen: wil ik dit wel?" Dinsdag volgt het antwoord van GroenLinks: nee. En terwijl D66 en de VVD nog even hopen dat de SP dan wel alleen zal willen onderhandelen - GroenLinks is immers voor een meerderheid niet nodig - volgt later ook het nee van Ivens.

Hoe nu verder?

Twee dingen hebben tot dusver de onderhandelingen in de weg gestaan. De politiek gekleurde verkenners/informateurs en formateur en de alles behalve optimale verhoudingen tussen de partijen of hun vertegenwoordigers. Het eerste kan worden ondervangen door eindelijk eens onafhankelijke informateurs aan te stellen die luisteren naar wat partijen zeggen en niet alleen horen wat bij hun eigen ideeën past. En laten we dan meteen besluiten om daar voortaan altijd mee te beginnen en pas partijmensen in te schakelen wanneer formatie van het college aan de orde is.
De onderlinge verhoudingen verbeteren wordt waarschijnlijk lastiger. Misschien moeten we maar een kussengevecht organiseren op de Dam, zodat alle fractieleiders hun frustraties van zich af kunnen slaan. En daarna dan iets opbouwends, samen koken voor bejaarden ofzo. En dan zo dat ze twee aan twee (grootste rivalen samen) één schort moeten delen, zodat iedereen slechts een hand kan gebruiken. Dan leren ze weer dat samenwerken noodzakelijk en mogelijk is en kunnen zelfs eerder al verworpen coalities weer bespreekbaar worden.