Vrijdag 31 mei 2013: Vanmiddag heb ik ze weer eens beklommen, de vier trappen in het oude grachtenpand naar de etage van een vriend, een oud-danser van het Nationale Ballet. Af en toe kom ik bij hem thuis op bezoek, om me te laven aan een nieuwe dosis verhalen, herinneringen en anecdotes.
Boven zit ik even op adem te komen. ''Goed voor je conditie jongen'', zegt hij en hij heeft gelijk. Dit winterse voorjaar kwam ik veel beweging te kort en dat besef ik op deze vrijdagmiddag, waarop eindelijk de zon weer eens schatert over Amsterdam. De terrassen zitten vol en de toeristenstroom kabbelt als een trage rivier over de volle breedte van de gracht, tot ergernis van de altijd gehaaste Amsterdamse fietsers, die zich daar hun baan doorheen rinkelen.
Hoog boven het gewoel kijken we uit naar de sierlijke topgevels aan de overkant. Dat is het mooiste stuk van die panden, ongeschonden door de drift die ze beneden vaak verbouwde om geschikt te worden gemaakt voor hedendaagse neringfuncties. Tussen raam en uitzicht dartelt in de zoele wind een sneeuwbui van oud goud. De iepen schenken hun overvloed van flinterdunne muntjes aan de wijde vrije wereld.
Het beeld past op méér dan een manier bij ons onderwerp van vandaag. Want morgen, 1 juni 2013, zal hij een goede vriendin gaan begraven.
Het is een loslaten, maar het is niet droevig, het is als een waardige slotfase van een rijk leven waarin zij heel veel gaf, maar ook veel mocht ontvangen. Volop creatief, menslievend en een mecenas.
Gisèle van Waterschoot van der Gracht is overleden – ze heeft royaal de eeuw volgemaakt. Ik stel me vóór hoe prachtig die jaartallen straks zullen staan op haar grafschrift: ''1912-2013''.
Ik weet niet welke spreuk of citaat daar op zal staan behalve haar naam, maar één lijkt mij heel geschikt: ''Ik ben geen mens voor organisaties''. Een eigenzinnige doener, deze wonderbare vrouw, geen volger.
Kunstenares in hart en nieren: glazenier, ontwerpster van wandtapijten en portretschilder. Kort voor de tweede wereldoorlog werkte ze voorál als glazenier vanuit een atelier in Leeuwen-Maasniel, Z-Limburg, waar haar ouders kasteel Wijlre bewoonden. In die uithoek van Nederland voelden ze zich niet beschermd tegen dreiging uit het oosten. In 1939 verhuisden ze naar de Eeuwige Laan in het kunstenaarsdorp Bergen (N-H), waar Gisèle schilderes Charley Toorop en de dichters Adriaan Roland Holst en Ed. du Perron leerde kennen. Maar de 'Wehrmacht' bereikte ook vredig Bergen en in augustus 1940 werden grote gebieden ontruimd voor de 'Westwall'.
Gisèle's grootouders hadden aan de Herengracht in Amsterdam gewoond. In gezelschap van Roland Holst reisde ze naar de stad in de hoop er als portretschilder een bestaan te kunnen vinden. Samen volgden ze de hele Herengracht tot aan de Brouwersgracht en langs de andere kant weer terug. Ter hoogte van de Leidsestraat hing aan de gevel van Herengracht 401 een bord: 'te huur'. De derde etage was ontruimd en stond duidelijk al lang leeg, vuil en verwaarloosd. De huur, een flink bedrag voor die tijd: méér dan zesentwintig gulden.
Het leek 'Jani' niets, maar Gisèle schoof de vuile gescheurde vitrageresten opzij en zag het uitzicht naar de overkant. Het moet dezelfde aanblik zijn geweest wat wij hier nu uit ons venster zien.
73 Jaar eerder sprak zij: ''Hier wil ik wonen'' en tekende de papieren.
Nog geen twee jaar later, begin 1942, toen zij er met de dichters Wolfgang Frommel en Manuel Goldschmidt ook de tweede etage bij huurde, bood ze uiteindelijk vijf jonge Joodse kunstenaars en een meisje onderduik – dankzij Gisèle hebben die alle zes de oorlog overleefd.
Gisèle moest als portretschilder lid worden van de 'Nederlandsche Kultuurkamer'. Dat kon ze onmogelijk verenigen met haar opvattingen. Toch moest ze in haar levensonderhoud voorzien en verzet was levensgevaarlijk voor de onderduikers. Slimme vrouw als ze was koos ze voor een subtiele vorm: haar portretkunst hield ze verborgen en legde uit dat 'glazenier' geen beeldende kunst is, maar gewoon een 'ambacht'. Tobie Goedewaagen (scheldnaam 'rotkar') wilde haar toch laten aansluiten als eerste en enige vertegenwoordiger van dit bijzondere kunstzinnig 'ambacht'. ''Ach, ik ben toch geen mens voor organisaties'', verzuchtte ze en kwam ermee weg!
Links:
Het Nationale Ballet – Holland Festival 2013 – Sacre du printemps 15-22 juni 2013.
Gisèle van Waterschoot van der Gracht – Wiki
Ze was van 1957 tot het jaar van zijn dood (1967) getrouwd met oud-burgemeester Arnold d'Ailly.
Het Uur van de Wolf – VPRO – portret van de 84 jarige Gisèle (1997) – door Cees van Ede.
1998 Yad Vashem onderscheiding voor Gisèle namens de Israëlische Regering.
VPRO Boeken – 11.09.2012 – ''Honderd Jaar Gisèle'' – (2012).
2012 Koninklijke onderscheiding Orde van Oranje Nassau voor Gisèle namens Koningin Beatrix.
Castrum Peregrini
Met een Oostenrijkse familie-erfenis heeft Gisèle in de jaren 80 het pand Herengracht 401 aangekocht en het Castrum Peregrini Fonds ingesteld als steunfonds voor jonge kunstenaars.
'Castrum Peregrini' was de codenaam voor haar adres op de Herengracht in de oorlogsjaren.
AT5 Nieuws
RTV Noord-Holland
Politie Amsterdam
Amsterdam.nl
RTV Amstelveen
Parool Nieuws Amsterdam
vier reacties op "Hier wil ik wonen"
Beste Karel, dat je dit soort opmerkingen wilt maken in gezelschap waar men heerlijk wil schamperen, over Nederlanders die in 1940-45 onder een steen leefden en na 5 mei opeens zich op heldendaden beroemden, dan moet je dat echt zelf weten.
Als je het hier een zinnige bijdrage vindt dan is dat droevig, maar ik heb ermee leren leven dat er ook zulke mensen zijn. Maar dat je juist dit soort graffiti wilt achterlaten onder een artikel dat gaat over een honderdjarige kunstenares met een bewonderenswaardig integere en moedige levenshouding die de afgelopen week gestorven is, daar kan ik met mijn verstand niet bij.
Het zou je sieren als je je excuus maakt tegenover de nabestaanden van deze draagster van de erkenningen Yad Vasjem en Orde van Oranje Nassau. Blijkbaar zegt jou dat niets, je bent waarschijnlijk nog erg jong en staat onder invloed van verkeerd gezelschap. Betere verklaring kan ik helaas niet bedenken.
Ik droomde er een beetje in weg vanaf het begin. Om dan weer ruw te worden gewekt,helaas, door meneer Karel, exponent van dit tijdsgewricht, waarin meningen belangrijker zijn dan feiten.
Feitelijk onjuist.