Home > > Kreupele rechtsstaat, democratie van de straat

Kreupele rechtsstaat, democratie van de straat

John Zwart lucht zijn hart.

Tolhuis op het voormalig Galgenveld - Foto: John Zwart

Vorige week keek ik mijn ogen uit, tijdens een nieuwsuitzending van onze zowel geroemde als verguisde publieke omroep. Ergens was weer eens met vuurwapens getracht om mensen tot dingen aan te zetten waar ze alleen onder zware dwang toe bereid waren. Dat gebeurt overal in de wereld als dagelijkse realiteit, maar we hopen steeds weer dat in een rechtsstaat – als de onze, denken we daarbij trots – dit tot opvallende uitzonderingen zal blijven behoren.

Dat dreigen met vuurwapens, nog afgezien van het daadwerkelijk vuren ermee, moet dan ook ijverig worden bestreden. Onder andere door de afschrikwekkende werking van de straffen die erop staan. Jaren geleden was ik erg van mijn stuk toen ik in een Texaanse stad politiekogels om mijn oren hoorde fluiten, terwijl ik me als argeloze wandelaar in een drukke straat bevond waar een paar van criminele daden verdachte personen op hun vlucht werden achtervolgd door een politieauto.

Toen ik bij mijn Amerikaanse vrienden aankwam vertelde ik, nog wat overstuur, over mijn ervaring. Zij reageerden vrij laconiek dat zulke achtervolgingen geen uitzondering waren en dat iedereen bij een langer verblijf in die stad zoiets wel eens of zelfs vaker meemaakte. Ik besefte wat mij nog het meest stoorde: het aanvaarden van buitenstaanders als potentiële slachtoffers ten gunste van het scoren van een arrestatie. De V.S. stond in de 20e eeuw blijkbaar nog altijd veel dichter bij 'the wild west' dan Europa, eindelijk wijs geworden door twee wrede oorlogen - stelde ik ietwat teleurgesteld vast tegenover mijn vrienden.
'Ja, pas maar op', lachte Harry, 'jouw blikken naar mijn vrouw Marilyn zijn me niet ontgaan!'

Crime passionel
Als voorbeeld van het verschil van mijn ideeën over West-Europese rechtsstaten ten opzichte van Texas maakte mijn vriend me snel wijzer. Mocht hij me ooit met zijn Marilyn in bed verrassen, kon hij me met één schot van iedere verdere aardse activiteit stoppen. Dergelijke eigenrichting bleef als 'crime passionel' in zijn staat – en diverse andere 'western states' – nog onbestraft.
'Het is maar dat je het weet', zag ik achter zijn grijns. 


In een heel andere staat zag ik hoe een agressief conservatief type, dat zich bij een vrijwilligersteam voor wijkbescherming had aangemeld, eigenmachtig politiemannetje ging spelen. Hij achtervolgde een zwarte man die zich, zo meldde hij telefonisch aan het politiestation: 'verdacht gedroeg'. Nog voordat de politie arriveerde schoot hij de vermeende verdachte dood. Er gaat nog heel veel mis in 'God's Own Land' bleef ik van mening. 



Ferme tikken
Intussen zie ik Nederland veranderen. We leunen nu op een stoer Opstelten-Teeventeam dat onder goedkeuring van Mark Rutte 'van de ferme tikken' de grenzen voor eigenrichting stevig oprekt in richting 'wilde westen'. Daar wordt ons land veiliger van, zal de diepe gedachte hierachter zijn. 
Nu en dan wordt er geoogst. Vakkenvullers van Albert Heijn achtervolgen een zwerfster met een paar gestolen bierblikjes en slaan haar dood.
Een politieman ziet een donkere man op een spoorperron en schat hem wapengevaarlijk in. Als hij zich omdraait om weg te lopen in plaats van zich in de armen van de politieman te storten schiet de hermandad. Niet in zijn benen maar door de halsslagader. Een inschattingsfoutje gevolgd door een vaardigheidsgebrek. De jongeman blijkt niet gevaarlijk, zonder strafblad, maar zijn dood is nu eenmaal onherroepelijk.
Politieauto's achtervolgen verdachten van benzinediefstal in druk verkeer en veroorzaken afschuwelijke verkeersongelukken. Statistieken van ernstige aanrijdingen door politieauto's vertonen zeer schrikbarende cijfers. 'Shit happens'... 


Rembrandt
Elsje Christiaens aan de galg op Volewijk, tekening van Rembrandt, mei 1664.Ik steek van kinds af vaak het IJ over met de pont, naar de stad die ik al even lang als 'mijn stad' beschouw. Telkens als ik bij het Tolhuis sta, besef ik: in Rembrandt's tijd, vier eeuwen terug was op die plek het galgenveld, waar ieder die over de schreef ging ter afschrikking moest bengelen. 

'We zijn gelukkig beschaafder geworden', dacht ik na mijn Amerikaanse periode steeds opnieuw.

De laatste 3-4 jaar twijfel ik echter weer, want tv regeert de massa en de massa stuurt de macht. De publieke omroep is haar veelgebruikte hoer. Populaire tv-persoonlijkheden als Geert Wilders dringen zich tussen haar andere vaste klanten. Verleden week zag ik hoe een hoofdofficier van justitie, geflankeerd door twee zwijgende ledenpoppen zijn 'shining hour' beleefde. Niet gehinderd door tegenspraak schoof hij de onafhankelijke rechter opzij en troonde in diens zetel. Voordien nam hij nog wel even tijd voor de kapper. Zijn beurt om ook te deinen op de social mediagolven na het succes van de Wilders-performance. Het Opstelten-Teeventeam kan tevreden meekijken.


acht reacties op "Kreupele rechtsstaat, democratie van de straat"

JohnN
-1-  JohnN:
Toen ik op de persconferentie van OM officier Nieuwenhuizen hem binnen 24 uur na het gebeurde hoorde uitspreken dat hij niet van plan was deze zaak (twee doden, twee overvallenen, twee vuurwapens, geen wapenvergunningen, geen directe getuigen, onderzoeken pas opgestart) aan de rechter voor te zullen leggen schreef ik deze tekst. In de dagen die volgden hoorde ik allerlei publieke opinie-uitzendingen, waaruit mij bleek dat mijn bezorgdheid over de onafhankelijkheid van de rechtsstaat niet door een meerderheid wordt gedeeld. Meer dan 65% van de reaguurders kan zich volledig vinden in een Teeven-houding "risico van het gekozen vak" (van oververvaller). Niettemin besloot ik Arnoud het stuk toch te laten plaatsen en ik wapende mij al tegen reacties met felle oppositie. Nu maak ik mij zorgen over de oorverdovende stilte.
Het is me te moede alsof ik een bezwerende stem van Prins Bernhard vanuit zijn graf hoor: wie er ook aangeklaagd wordt, ik betaal de kosten! Ja, ja... hij was een kenner van het verschil tussen goed en kwaad.
Suffie
-2-  Suffie:
John, misschien wist deze OvJ iets wat wij niet weten...
(iets met beelden of zo?)
Arnoud
-3-  Arnoud:
In elk geval was het publicitair niet handig om al zo snel met een persconferentie te komen, lijkt mij. Dat geeft nu niet bepaald een indruk van gedegen onderzoek en een afgewogen oordeel. Het lijkt mij sowieso verstandig om bij zaken die zoveel commotie veroorzaken het oordeel van de rechter te vragen.
JohnN
-4-  JohnN:
@Suffie & Arnoud: Er worden bij overvallen waarbij met vuurwapens is geschoten altijd monsters van het residu op de handen genomen van alle betrokkenen . Dat zal ook vorig weekend zijn gebeurd, maar het forensisch instituut had ten tijde van de persconferentie nog geen uitslagen beschikbaar voor de politie. In het interview met Marielle Tweebeke in Nieuwsuur verklaarde Nieuwenhuizen dat er geen filmbeelden waren maar slechts een reeks foto opnamen van eens per 4 a 5 seconden. Om zulke fotoreeksen eenduidig te kunnen beoordelen lijkt mij veel ervaring in de nodige rust noodzakelijk. De juiste interpretatie van de beelden leek mij binnen de beschikbare tijd heel onwaarschijnlijk.
Het lijkt me dan ook dat de conclusie van Arnoud van meer wijsheid getuigt dan die van meneer Nieuwenhuizen ongeacht welke geheimpjes hij nog voor ons achter de hand gehouden heeft. Het valt te hopen dat de pers hier bovenop blijft zitten en niet te snel naar een volgende hype overspringt.
Suffie
-5-  Suffie:
Beste John, hoewel ik je bezorgdheid omtrent de ontwikkelingen binnen de misdaad en de bestrijding daarvan ondersteun, heb ik niet zoveel met de creatieve wijze waarop je in je 'ondersteunende bewijs' selectief met de feiten omgaat. Met name omtrent 'Hollandsch Spoor' vind ik je ronduit tendentieus.

Ik zal me echter beperken tot Deurne (Amsterdam Centraal? Ach, wat rot 't...). In tegenstelling tot jou ben ik van mening dat Nieuwenhuizen is gaan zitten op de enige stoel die bij hem past, namelijk die van Officier van Justitie. Je weet wel, dat is die gozer die wettelijk de taak en bevoegdheid heeft om te beslissen over het al of niet vervolgen van mensen en het opstellen van de juiste tenlastelegging. Dat zijn beslissingen die hij niet alleen doet conform geldende wetgeving, richt- en beleidslijnen, maar die hij ook doet in alle openheid zodat belanghebbenden daar tegen in verweer kunnen komen. Is dat kreupel? Dan zou ik toch vooral onze voorvaderen aanspreken, zij hebben dit namelijk al in het begin van de vorige eeuw in het Wetboek van Strafvordering laten opnemen.

Het bijzondere is dat de kwestie van de stoel helemaal niet aan de orde is. Nieuwenhuizen hééft namelijk nog geen conclusies getrokken of beslissingen genomen. Dat wij dit denken heeft vermoedelijk te maken met het feit dat een journalist met rechtbankervaring iets anders is dan een jurist met communicatieve vaardigheden.

Enkele jaren geleden is er een Ministeriële aanwijzing afgekondigd die regelt dat mensen die een misdrijf hebben gepleegd, maar zich beroepen op noodweer/zelfverdediging, in principe kunnen worden gevrijwaard van de vrijheidsbenemende dwangmiddelen die bij een onderzoek horen, onder voorwaarde dat het onderzoek niet wordt belemmerd en deze personen volledig meewerken. Het is dan aan de politie en justitie om te beoordelen in hoeverre dit beroep reëel is. Tenslotte willen we niet dat een groenteboer die een appeldief aan het mes heeft geregen de volgende dag alweer op de markt staat. Is dit kreupel of straatdemocratie? Dat moet je wellicht even vragen aan iemand die de moed heeft gehad een messentrekkende berover een klap voor z'n kanus te geven om vervolgens vanuit het raampje van zijn cel te moeten constateren dat zijn berover al weer op straat loopt.

Bij het juwelierspaar in Deurne is deze aanwijzing toegepast. Los van de mediamieke gaven van Nieuwenhuizen vind ik het volkomen terecht dat hij een persconferentie heeft gehouden en deze lijn heeft uitgelegd. Dat anderen daar onmiddellijk een conclusie van niet vervolgen uit trekken lijkt me vooral hun eigen verantwoordelijkheid. We hadden tenslotte ook niet achteraf willen horen dat twee de kille en berekenende moordenaars van twee kruimeldievende straatjochies zomaar zonder uitleg vrij rond kunnen lopen.

Dat Nieuwenhuizen in een vroeg stadium al een prognose voor een richting geeft om aan te geven dat hier de aanwijzing wordt gevolgd lijkt me niet meer dan logisch. De details mogen dan nog niet duidelijk zijn, we kunnen allemaal op onze klompen aanvoelen dat we hier te maken hebben met twee juweliers die zich met vuurwapengeweld hebben verdedigd tegen twee gewapende overvallers. Dat is per definitie noodweer, daar heb je geen maandenlang gestaar naar computeranimaties en zelfs geen 'schiethanden' voor nodig. Of heeft iemand het idee dat één van de winkeliers tussen twee time-lapsbeelden in de beide knapen standrechtelijk heeft geëxecuteerd?

Het onderzoek zal zich nu wellicht gaan richten op de vraag in hoeverre er sprake is geweest van proportionaliteit en de vraag in hoeverre er een gehele of slechts een gedeeltelijke strafuitsluiting moet gaan volgen. En ja, dat kan inderdaad even duren, want dát vergt inderdaad nader en langdurig onderzoek. De vraag of je daarvoor een zwaar aangeslagen ondernemersechtpaar maar achter de tralies moet parkeren lijkt me niet zo heel moeilijk. Mocht je die mening echter wél zijn toegedaan dan denk ik dat we nog wel een leuke discussie kunnen voeren over wat nu eigenlijk een kreupele rechtsstaat is.
JohnN
-6-  JohnN:
Beste Suffie: Ik ben je erkentelijk voor de moeite die je hebt genomen om dit uitvoerig betoog neer te zetten, we zijn immers gewend aan jouw reacties: meestal kort en sober. Waarbij je veel aan het interpretatievermogen van de lezer overlaat. Kennelijk ben je je in dit geval dus minstens zo bewust van de ernst van de zaak als ik.
Dit vooropgesteld moet ik toch zeggen dat je in eerste instantie nogal veel aandacht besteedt aan de uitleg dat O.M.officier Nieuwenhuizen niet anders deed dan een richtlijn volgen die al een aantal jaren is ingesteld (inderdaad ten tijde van de uitspraken over "ferme tikken" van onze premier en die over "risico van het vak" van onze veelgeplaagde staatssecretaris. De richtlijnen dat zelfverdedigers de beslissing over al dan niet vervolgen in vrijheid mogen afwachten.
Maar daarover ging de discussie niet, ook al probeerde Nieuwenhuizen in het interview met Tweebeke het daar bij voortduring vooral op te focusseren. De discussie en daaraan gekoppelde emotie ging echter over het feit dat Nieuwenhuizen in zijn eerste perscontact al ontslag van rechtsvervolging tegenover het juweliersechtpaar uitsprak OP EEN MOMENT WAAROP HET ONDERZOEK NOG MAAR JUIST IN DE BEGINFASE VERKEERDE.
Inderdaad bouwde hij een minimini voorbehoud in, om eventueel hierop terug te kunnen komen maar door de toehoorders inclusief mijzelf werd dit als een "theoretisch voorbehoud" gezien, een noodachterdeurtje om later toch iets anders te kunnen besluiten, maar weer ontkracht door de teovoeging "dat hij de kans daarop zeer gericht achtte".
Bij 99,9% van de Nederlanders zal die nuance het ene oor in en het andere weer uit zijn gegaan. En dat is de crux! De kern van de zaak is dat zo'n persconferentie bedoeld is voor het grote publiek. Niet voor de kommaneukers die beroepsmatig de kleinste nuances wel kennen.
Het signaal was ronduit verkeerd en op zijn minst veel te voorbarig. Het is minder erg wanneer een "noodweer" slachtoffer een aantal weken (thuis!) in spanning blijft zitten of hij/zij het er zonder strafvervolging vanaf zal gaan brengen dan wanneer een goede verdediger zal blijven verwijzen en vasthouden aan publiek gedane toezeggingen "n'importe quoi" door een OvJ die onterecht en op zijn minst voorbarig strafvrijwaring in uitzicht stelde.
Het signaal dat werd afgegeven is fout. Als iemand schiet om te doden is dat het meest extreem in het geval van een dader zowel als in het geval van een slachtoffer van dreiging die besluit op die wijze te reageren. Het gaat niet om geld of goederen maar om de hoogste waarde namelijk een mensenleven. Het signaal van het O.M. kan immers als een stimulans werken voor velen die nu nog twijfelen maar uit gevoel van onveiligheid er over denken te gaan shoppen op de illegale wapenmarkt. Met het reële risico dat ze dat ook gaan gebruiken in een stressvolle situatie waarin er voor zorgvuldige overwegingen geen tijd is.
Focusseren we ons op het juweliersechtpaar. Ze hebben een zaak(je) waar gehandeld wordt in "oud goud" voor cash. Daar is nu een markt voor in de huidige crisistijden. Geen classy juwelierszaak die je in de grote steden vindt, maar zo'n winkel waar kleine cashtransacties door "gewone mensen" aan de orde van de dag zijn. Het type doelwit wat in trek is bij beginnende criminelen nu tankstations en supermarktkassa's niet meer lokken. Zij hadden verleden jaar ook ongewenst bezoek gehad. Daar zijn geen doden of gewonden bij gevallen. Natuurlijk zijn ze daarna bij zichzelf te rade gegaan hoe ze zichzelf beter van beroving kunnen vrijwaren. Zij trokken de conclusie: wij schaffen ons een blaffer aan met een voorraadje patronen, en houden dat voor het grijpen geladen achter de hand. Ze hadden ook een "mistapparaat" kunnen aanschaffen, waarmee je in seconden in het winkeltje geen hand meer voor ogen kunt zien. Afdoend en niet dodelijk. Hebben deze mensen raad gevraagd aan politie/justitie? Hebben die de raad gegeven: schaf maar een vuurwapen aan? Jij en ik kunnen het antwoord op deze vragen zelf invullen.
Hebben deze mensen raad gevraagd aan hun branche-organisatie? Die geeft in algemene zin slechts één raad. Populair gezegd vloeit die voort uit de bekende overvallerkreet: "je geld of je leven!" Als je die keus wordt gesteld geeft je af wat de overvallers verlangen. Alles is beter dan mensenlevens riskeren.

Ik wil wedden dat iedereen ( in elk geval ik wel) zich wel eens een keer heeft bevonden op een plek waar men zich strikt genomen niet bevinden mocht. Door misverstand, onduidelijkheid of wat dan ook. Ik moet er niet aan denken dat iedereen die zich "in lijf EN GOED" bedreigd voelt er zomaar op los mag knallen in de overtuiging dat de "noodweer" richtlijn hen wel strafvrijwaring zal verschaffen.
Nieuwenhuizen speelde in mijn ogen letterlijk en figuurlijk met vuur. Als mensenlevens in het geding zijn is zorgvuldigheid vaak nog nog zorgvuldig genoeg. Als de algemene tendens wordt dat de richtlijnen de teugels voor "proportioneel geweld" wat losser laten hanteren kunnen we als volgende stap misschien ook de doodstraf per executie wel invoeren. Zoals in krijgshandeling ten tijde van oorlog gebeurt. Ja dat is weer tendentieus,maar dat is nou juist iets wat een columnist mag. Laat het maar jeuken! dan kunnen we samen onze nagels scherpen, daar gaat niemand aan dood.
JohnN
-7-  JohnN:
Zo gemakkelijk kan iemand een cruciale fout maken:
"dat hij de kans daarop zeer gericht achtte".
moet natuurlijk gelezen als "dat hij de kans daarop zeer GERING achtte"
Foutje 2:
"Als mensenlevens in het geding zijn is zorgvuldigheid vaak nog niet eens zorgvuldig genoeg."
JohnN
-8-  JohnN:
"Uit een vonnis van de rechtbank Den Bosch blijkt dat juwelier Willy S. (53) uit Deurne in 2004 is veroordeeld voor een poging tot doodslag. De juwelier heeft destijds een dorpsgenoot mishandeld in café Zanzibar, (volgens het Eindhovens Dagblad omdat die stond te zoenen met de juweliersvrouw.) Daarop werd de dorpsgenoot achttien keer hard tegen het hoofd geslagen en met geschoeide voet in het gezicht getrapt. Het slachtoffer hield er kneuzingen, losse tanden en een gebroken jukbeen aan over. Alles werd vastgelegd op een bewakingscamera.
Willy S. was tijdens zijn daad onder invloed van alcohol en zei in de rechtbank zich niets van het hele voorval te kunnen herinneren.''
De Volkskrant 12.04.2014.

Mijn gevoel dat O.M. baas Nieuwenhuizen zich zeer voorbarig over de huidige zaak (twee jonge overvallers gedood) heeft uitgelaten. Er kan ook nu wel sprake zijn van excessief geweld, de onderste steen moet boven en niet geseponeerd door een noodweer uitspraak a priori. Waren die overvallers er op uit om te schieten om te doden, of wilden ze alleen maar te dreigen? Was het wapen van de overvaller in kwestie wel geladen? Allemaal vragen die eerst beantwoord moeten worden!

Dat schrijft De Volkskrant

Reageren?  

Lees vooraf even de regels voor discussies op Amsterdam Centraal door.

Eigen afbeelding bij reacties? Ga naar gravatar.com en meld je aan met het mailadres dat je ook hier voor reacties gebruikt.

(verschijnt niet online, is nodig voor gravatar afbeelding)
(optioneel veld)
Om geautomatiseerde spamreacties te voorkomen, wordt u gevraagd deze simpele vraag te beantwoorden.

Reactiemoderatie staat aan op deze site. Dit betekent dat je reactie niet zichtbaar zal zijn, tot deze is goedgekeurd door een beheerder.

Persoonlijke info onthouden?
Kleine lettertjes: Alle HTML-tags behalve <b> en <i> zullen uit je reactie worden verwijderd. Je maakt links door gewoon een URL of e-mailadres in te typen.