AmsterdamCentraal.nl

Krassen met een naald vraagt heel andere vaardigheden dan het werken met penselen. We kunnen zijn ontwikkeling zien, naarmate Rembrandt zich hierin verder bekwaamt. Hij was een verwoed verzamelaar van prenten van tijdgenoten, maar ook van 15e-16e eeuwse kunstenaars die toen al als 'oude meesters' golden: Tiziano Vecelli ('Titiaan' 1487-1576), Martin Schongauer (1435-1491), Albrecht Dürer (1471-1528), Lucas van Leyden (1494-1533). Vóór zijn armoedeval na 1656 had Rembrandt duizenden prenten in zijn bezit. De werken van zijn bewonderde oude voorgangers gebruikte hij vooral om taferelen, symbolen of objecten over te nemen in zijn eigen werk. Dat kopiëren van situaties of details werd niet als inbreuk op het origineel gezien. Alle kunstenaars in Rembrandt's tijd maakten zich schuldig aan dit 'rapen'.

Of Rembrandt's gravures beter waren, daarover kan lang en veel gediscussieerd worden. Ze zijn vooral ànders, meestal luchtiger van opzet en realistischer. De oude prenten van de inspirators zijn veelal strakker en vertonen vaak zware contourlijnen. Rembrandt laat zich vooral zien als stijl vernieuwer. Bij figuren en portretten verraadt soms duidelijk, door de wisseling van profielzijde, dat hij werkte met een prentvoorbeeld. Bij het afdrukken van zijn gravure of etsplaat ontstaat er immers een spiegelbeeld op het papier.
In het werk onder inspiratie van tijdgenoten als Jan II van de Velde (1593-1641) en Jan Lievens (1607-1674) zien we onmiskenbaar dat het hier om wedijver gaat. Rembrandt van Rijn was een heel ambitieuze kunstenaar en streefde er naar om echt beter te zijn dan genoemde Jannen.

Steeds word ik weer hierin bevestigd: Rembrandt is als kunstenaar puur en realistisch en hij combineert dit met een voor die tijd origineel gevoel voor humor. Vergeleken naar onze tijd is hij als de fotograaf die fotoshoppen verguist, de werkelijkheid moet het zeggen en hoeft niet mooier te worden gemaakt. Zijn vrouwen en engelen zijn geen geïdealiseerde modellen en krijgen zo een ander soort schoonheid en kwetsbaarheid. En wat anderen storend vinden in het gewenste beeld en 't daarom weg laten zet Rembrandt er juist in: haveloze zwervers zijn echt haveloos en vooral vuil, in de prent van de Barmhartige Samaritaan laat hij op de voorgrond een straathond poepen.

Rembrandt's humor brengt zijn dagelijkse leefwereld dichter bij ons, waar anderen steriel blijven.
In zijn prent van de Omval vinden we, in de diepe schaduw van de oeroude knotwilg, nog juist zichtbaar een vrijend paartje. In een prent van een korenveld ligt er een monnik geknield. Wat hem tot knielen bracht verraden twee blote vrouwenbenen. Er liepen ook heel wat kleurrijke figuren rond in het 17e eeuwse Amsterdam: een volksvrouw heft zonder gêne haar rokken op en plast in de goot, een sjouwer knoopt zijn broek los en mikt zijn fikse straal. In het museum kocht ik de beide reproducties: 'pissend vrouwtje' en 'pissende man'. Prachtig om in te lijsten voor op mijn wc deur.

''Rembrandt en de oude meesters – Dat kan beter!'' Tot 19 januari 2014.
Expositie met veel vergelijkende leenstukken van andere musea, o.a. het Rijksmuseum.
Museum Rembrandthuis, Jodenbreestraat 4, Amsterdam.